Afrika’nın ikiye ayrılması çok yavaş gerçekleşen bir süreç. Bütün jeolojik süreçlerin tamamında gördüğümüz üzere bu ayrılma da hayli uzun bir vakit alacak. Lakin asıl kıymetli olay, ayrılan iki büyük toprak modülünün sonucunda yeni bir okyanus ortaya çıkacak olması!
29 Mart 2018’de Güney Kenya’da birkaç kilometre genişliğinde büyük bir çatlak ortaya çıkmıştı. Büyümeye devam eden bu çatlak, Mairobi Narok otoyolunda çökmeye dahi neden oldu ve bölgedeki zelzele hareketleri de buna eşlik etti. Günümüzde de bu çatlak gitgide büyümeye devam ediyor.
Çatlak birinci olarak nasıl fark edildi?
Mart 2018’de Kenya’da apansız birkaç kilometre boyunca uzanan bir çatlak oluştu. Büyümeye devam eden bu çatlak, Nairobi ile Narok ortasındaki karayolunun çökmesine neden oldu. Çatlağın oluşmaya başlaması, Doğu Afrika Rifti’nin tektonik hareketleri ile ilişkilendirildi. Bir öbür spekülasyon da çatlağın oluşumuna erozyonun neden olduğudur.
Taşküre olarak da bilinen litosfer, mantonun üst kısmıdır. Bu tabakanın kalınlığı 80-200 km ortasındadır ve birden fazla tektonik levhaya ayrılmış durumda. Bu levhalar sabit değildir. Ağdalı bir yapıdaki astenosfer (litosferin alt kısmı) üzerinde daima kayıyorlar. Kaymanın mekaniğine dair tartışmalar devam etse de bu hareketlerin, plakaların yırtılarak yeni plakaların oluşmasına neden olduğunu biliyoruz. Doğu Afrika Rifti’nin oluşumu da buna bir örnek.
Doğu Afrika Rifti, Afrika’yı ikiye bölüyor.
Kuzeyde Aden Körfezi, güneyde Zimbabve ortasında uzanan 3 bin km’yi aşarak Afrika’yı Somali ve Nübye levhaları olarak ikiye bölüyor. Etiyopya, Kenya ve Tanzanya boyunca uzanan bu Rift Vadisi’nin doğusundaki hareket, güneybatı Kenya’da ansızın ortaya çıkan çatlakla güzelce barizleşti.
Çatlaklar, kıta kırılmasının birinci adımıdır.
Meydana gelen çatlaklar, başarılı olursa yeni bir okyanus havzası oluşumuna sebebiyet verirler. Mesela Güney Amerika ve Afrika’nın ayrılmasıyla sonuçlanan bu olayın dünya üzerinde gerçekleştiği yere örnek olarak Güney Atlantik Okyanusu’nu verebiliriz.
Tıpkı bir puzzle modülleri üzere eşleşiyorlar.
Doğu Afrika’daki bu çatlak, etkin bir çatlak olarak tanımlanıyor ve bu gerilimlerin kaynağı, altta yatan mantonun dolanımında yatıyor. Bu çatlağın altında, büyük bir manto yükselmesi; litosferin üst hakikat yükselmesine, sıcaklık artışı sonucu güçsüzleşmesine ve faylanma nedeniyle kırılmaya neden oluyor.
Doğu Afrika sisteminde, büyük sınırlayıcı faylarla birbirinden ayrılmış bir dizi hizalanmış çatlak vadiler uzaydan açıkça görülebilir.
Bunlar, yıllar evvel Kuzey Etiyopya’da Afar bölgesinde yaklaşık olarak 30 m ile başlayan ve güneyde Zimbabve’ye gerçek yılda ortalama 2.5-5 cm ortasında yayılan bir seriyi takip etti. Yani apansızın birebir anda oluşmadılar.
2018’de Kenya’da ortaya çıkan bir çatlakla ilgili haberler büyük ilgi uyandırdı.
Haberlere bahis olan bu çatlak, birçok şahsa göre kıtanın ikiye bölünmesi demekti. Bu şaşırtan gelişmeyi Afrika’nın büyük bölünmesinin ispatı olarak sunmak biraz aldatıcı olacaktır. Uzmanların söylediklerine nazaran görüntüdeki olay, bölgedeki vadinin sistemli bir ayrılma hareketinin lokal ölçekteki imgesi.
Doğu Afrika Çatlak Sistemi, günümüzdeki hareketine yaklaşık 25 milyon yıldır devam ediyor. Kenya’da görülen çatlak ve kıtada yaşanan değişimin de aslında dolaylı bir sonucu.
Bu çatlak, çok farklı bir dünya haritasını ortaya çıkarabilir.
Muhtemelen insanlığın göremeyeceği milyonlarca yıl sonrasında Doğu Afrika Çatlak Sistemi’nin neden olduğu değişiklikler, günümüzden hayli farklı bir dünya haritasını ortaya çıkarabilir. İlerleyen vakitlerde Somali levhası ile Nubia levhası ortasında muhtemelen yeni bir okyanus görüleceği söyleniyor. Büyük Afrika kıtası, doğu bölgesini kaybedecek ve Doğu Afrika, uçsuz bucaksız bir denizle kıtadan ayrılacak.
Kulağa bir sinema sahnesini aratmayan kurgu üzere gelse bile dünya yüzeyinin daima bir değişim halinde olduğunu unutmamamız gerek. Yıllardır devam eden ve edecek olan bu değişim çok yavaş olduğu için biz direkt bu durumu fark edemiyoruz. Ve maalesef bu olayları bizler lakin deprem gibi doğal afetlerle anlıyoruz.
