Müzik dinlemek, bir yandan çok istikametli ve tek bir hissin, yeterlinin ve hoşun bulunamayacağı bir hususken bir yandan da kozmik bir insan davranışı ve pek çok genel yargıya varmak mümkün. Hüzünlü bir müzik eşliğinde uzaklara dalmak ya da eğlenceli bir müzikte dans etmek, dünyanın her yerinde karşılaşıp empati kurabileceğimiz ortak davranışlar.
Müziğin davranışlarımızı nasıl etkilediğine dair bir yanıt aramaya çalıştığımızda ise karşımıza birçok farklı sistem çıkıyor. Maryland Üniversitesi’nde doktora eğitimi gören Oğuz Gençay, doktora tezinde yer verdiği bu bahis ile ilgili bir flood paylaşarak birkaç örnek ile genel durumu açıklamış.
Sesleri ayırt edip mana verme telaşının kökeni eski çağlardaki cetlerimize dayanıyor:
Eski çağlarda ‘sesler’ cetlerimiz için bir çeşit hayatta kalma rehberiydi. Gençay’ın verdiği örnek üzerinden ilerlemek gerekirse, ormanda yürürken duyulan sesin ‘av arayan bir aslan’ olup olmadığını anlamak, cetlerimiz için bir tıp vefat kalım sıkıntısıydı ve bu da bir tıp refleks olarak günümüze kadar taşındı. Günümüzde hala duyduğumuz bir siren sesinden ya da patlama sesinden bir nevi ürküp alarm durumuna geçmemiz de aslında geçmişten gelen bu refleksimizden kaynaklanıyor.
Kelam konusu müzik olduğunda ise beşerler değişkenlik gösterebilmekle birlikte ortalama 6 – 7 yaşından itibaren müziği anlamlandırmaya, anlattığını hissetmeye ve bilinçaltında müziksel yapılar ile ilgili beklentiler oluşturmaya başlıyor. Bunlar da karşımıza müziğin bizi etkileme halleri olarak çıkıyor. Yani örneğin bir müzik hüzünlüyse, biz de hüzünlü hissediyoruz, tıpkı üzgün bir insan gördüğümüzde empati kurup üzülmemiz üzere, müzik ile de bir bakıma empati kuruyoruz. Gençay’ın tabirine nazaran müziğin aktardığı hislerin bu noktada karşımızdaki bir insanın aktardığı hislerden bir farkı bulunmuyor.
Pekala beşerler mutsuz olmak istememelerine karşın neden mutsuz müzikler dinliyor?
Canımız eğlenmek, dans etmek ya da biraz rahatlayıp uykuya dalmak olduğunda buna uygun müzikler bulup dinlediğimiz üzere, hüzünlü olduğumuzda da hüzünlü müzikler dinliyoruz. Bu durum, müzik – his ahengi olarak anılıyor ve mutsuzken hüzünlü bir müzik dinlemek bize daha yeterli hissettiriyor. Zira yalnız olmadığımızı, anlaşıldığımızı hissediyoruz. Lakin memnunken mutsuz müzikler dinlediğimizde mutsuz olmamız da tekrar müzik – his ahengi kapsamında mümkün.
Tıpkı vakitte her birimizin farkında olmasak da müzik ile ilgili oluşturduğumuz yapısal beklentiler var. Bu beklentiler, ‘kulağımızı rahatsız eden‘ bir müziğin neden o denli hissettirdiğini de açıklıyor. Zira müzik, yapısal beklentilerimizi karşılamıyor. ‘Aykırı’ bir müzik çaldığında muhalif hissetmemiz ya da pop müziklerin pek birçoklarının temelde birbirine benzemesi de bu beklentilerin karşılanması durumu ile ilgili.
Müziğin durumla eşleşmesi:
Sevgilinizle ‘bizim şarkımız’ dediğiniz o şarkıyı, üzerinden 10 yıl geçmiş ve o insan eski sevgiliniz olmuş olmasına karşın dinlediğinizde ‘o anlara döndüğünüzü‘ hissedebilir, o anki hislerinizi yine deneyimleyebilirsiniz. Bunun sebebi ise Gençay’ın paylaştığına nazaran müziğin durumla eşleşmesi. Beyniniz o şarkıyı o anla eşleştiriyor ve ortadan ne kadar vakit geçerse geçsin müzik ve anı beyninizde birlikte yaşamaya devam ediyor.
Gençay, müziğin örgütsel davranış/psikoloji alanının en eski mevzularından bir tanesi olduğunu söylüyor. Savaşa gidilirken mehter marşı çalınmasından fabrikalarda çalışırken müzik çalmasına kadar pek çok durumun gerisinde müziğin insan davranışları üzerindeki tesiri yatıyor. Dinlenen müzik memnun ya da mutsuz edebildiği üzere, daha sakin ya da agresif bir ruh haline bürünmemize de sebep oluyor.
Oğuz Gençay’ın flood’unun tamamına göz atmak isterseniz buraya tıklayarak ulaşabilirsiniz.