Motorsporlarının doruğu olarak isimlendirilen Formula 1’in bu halde isimlendirilmesinin aslında pek çok nedeni var lakin uzaktan bakıldığında pek çok kıymetli ayrıntı atlanmış oluyor. Yalnızca direksiyonunu anlamak bile önemli çalışma isteyen bu arabaları bir de yapması var ki, normalde aklımıza bile gelmeyecek detaylar üzerinde kıymetli paralar harcanarak uzun mesailer harcanmasını gerektiriyor.
Formula 1 her şeyden çok boşlukların sporudur. Yarış öncesinde araçlar garajda dururken, hava kanallarından içeri dev fön makinesine benzeyen makinelerle sıcak hava verilir ki motor ısınsın. Çünkü aracın içinde motor hareket edemeyecek kadar sıkışık durumdadır, motor ısıtıldığında pistonlara hareket alanı açılmış olur. Bu kadar kompakt üretilen araçların hepsinde aynı şoför koltuğunun olmaması olağan.
Neredeyse yerde yatarak araç sürüyorlar.
Formula 1 yarışlarında sık sık gördüğümüz üzere pilotlar aracın içerisine yerleştiklerinde başları, aracın dışındaki bir kişinin beline kadar bile uzanmaz. Yuki Tsunoda’yı saymazsak bu pilotların hiçbiri kısa değil. Pilotların uzunluk ortalaması 1.77 metre. Yere ne kadar yakın olduklarını buradan görebiliyoruz.
Pilotların yarış boyu G kuvvetine aşırı maruz kalmalarından ötürü, aracın içinde sağa sola savrulmamaları çok büyük kıymet taşıyor. Ayrıyeten gruplar için aerodinamik istikrarlar çok kıymetli. Bu yüzden de özel üretim koltuklar, pilotların özel bir durumda aracın içerisine girebilmelerine imkan sağlıyor.
Bu çalışmaların temelinde ise Formula 1 araçlarının yere basma kuvvetini de hava sürtünmesini de engellemek yatıyor. Araç üzerinde yere basma kuvveti arttıkça arabanın yol tutuşu artsa da cins vakitleri yavaşlıyor ve lastik aşınması artıyor. Yüksek süratlerde da rüzgar direnci arttıkça araçların ısınma ve sürat kaybı üzere sıkıntıları ortaya çıkıyor.
Bu koltuklar da o denli sıradan değil.
Her yıl sezona fit formda başlayan pilotlar, dönem boyunca birebir kiloyu ve beden yapısını muhafazaya çalışıyorlar. Kağıt üzerinde bu iş çok kolay üzere gözükse de ortalama bir yarışta pilotlar tartılarından 3-4 kilo kaybediyor. Son yapılan Singapur GP’de yağmur yağmasaydı pilotların ortalamada 5 kilogram kaybedecekleri varsayım ediliyordu.
Peki neden pilotlar yapılarını muhafazaya çalışıyor da araçlardaki koltuklar her hafta pilotlara uygun hale getirilmiyor? Aslında getiriliyor lakin düşünüldüğü kadar çok değil. Örneğin bu sene başında araçların çok fazla yunuslanma yaşamasından ötürü boyun ve omuz kaslarını geliştiren pilotlar için koltuklar yenilendi lakin ana kalıp üzerindeki modifikiasyonlar ile bu değişim sağlandı. Sıfırdan kalıp almak her vakit mümkün olmuyor, sıfırdan üretim yapmak bir süreç gerektiriyor. Sonuçta burada Formula 1 araçlarından bahsediyoruz, Fiat Egea’dan değil.
Peki ana kalıp nasıl üretiliyor?
Sene başında pilotların polimerlerle alınan kalıpları, sonrasında 3 boyutlu tasarım programları ile son hallerine getirilip üretime gönderiliyor. Karbonfiberdenüretilen pilot koltukları, boş şasi içerisine yerleştiriliyor. Sonrasında da etrafına elektronik ıvır zıvırlar, kablolar vs. döşeniyor. Yani aracın içerisinde aslında adım atacak yer kalmıyor. Çok şişerseniz koltuğa sığmıyorsunuz, gereğince şişmezseniz bütün yarış uzunluğu her virajda koltuktan dayak yiyorsunuz. Kaldı ki koltuğu değiştirdiğiniz vakit yerine nazaran şaside bile birtakım değişiklikler yapmanız gerekebiliyor. Aşağıdaki görüntüde 2021 yılında Bottas’ın koltuğunun yapılış sürecine konuk oluyoruz.
Koltuklar aslında arabaya sabitlenmiyor. Bunun nedeni ise bir kaza anında pilotun, kemer tokalarından tutularak araçtan çıkarılabilmesini sağlamak. Böylece mümkün bir omurga hasarı ya da iç kanama tehlikesi kıymetli halde azaltılmış oluyor. Koltuklar araca dört noktalı bir sistemle takılıp çıkartılabiliyor.
En azından şoförler rahat ediyor. Ediyor, değil mi?
Sürücülerin bulunduğu kısımda rahatlıktan çok güvenliğe ehemmiyet veriliyor. Ayrıyeten aracın dizaynında aerodinamik değerli yer tuttuğu için pilotların “birazcık rahatsız bir konumda olması” gruplar açısından çok da büyük bir sorun değil.
Burada güvenlik kararlarının ne kadar yararlı olduğunu Romain Grosjean’ın kazasında görebiliyoruz. Ardınızda yakıt deponuz varken bariyerlere yüksek süratle çarptığınızda ve aracınız ateş topuna dönerek ikiye ayrıldığında yalnızca ellerinizde biraz yanıkla o otomobilden olağanda çıkamazdınız. Ya da 2021 döneminde Max Verstappen 51G süratle bariyerlere çarptığında koltuk ve araç darbeyi sönümlemese, bugün geçmiş yıllardaki üzere kazada ölen pilotun isminin verildiği bir Verstappen virajı vardı. Güvenlik kıymetli, Formula 1’in latifesi yok.
Pilotların bu sürüş konumunda dizleri de kıvrık oluyor. Bunun nedeni ise araçların bilhassa fren pedallarını kullanabilmek için önemli bir güç gerekmesidir. Bu güç farkı az buz değil, Formula 1 aracına alışkın olmayan biri hızlanamaz, hızlansa yavaşlayamaz. Dizlerin kıvrık konumda olması, pilotların daha fazla güç uygulamak için daha fazla kas kullanabilmesini sağlayarak aracın denetimini mümkün kılar.
Oturma durumunun bir öbür tesiri: Pilotlar sırf önlerini görüyor.
Yarış yayınları esnasında vakit zaman araç üstü kameralardan pistleri görüyoruz. Bu kameralardan gelen imgeler bize araçların geniş bir görüş alanı varmış üzere hissettiriyor lakin gerçek pek de o denli değil. Bunu iki görüntü ile örneklendirelim çabucak.
Bu, görmüş olduğunuz açı. 2022’de Leclerc’in Ferrari’sinin Abu Dhabi’deki araç üstü kamerasından:
Videoyu görüntüleyemiyorsanız bu ilişkiye tıklayın.
Bu da birebir pistte Charles Leclerc’in kask kamerasına yansıyan manzaralar:
Görüş alanı farkları dikkat çekiyor.
Koltukların konumu da değerli.
Aracın aerodinamik yapısının bozulmamasının dışında, pilotların yere bu kadar yakın halde gitmesinin bir diğer nedeni de tartı merkezini mümkün olduğunca tabana yaklaştırmak. Böylelikle aracın hızlanırken, yavaşlarken ya da viraj alırken daha istikrarlı olması amaçlanıyor. Yük merkezi ne kadar takviye noktalarının ortasında kalır ve ne kadar yere yakın olursa istikrar o kadar artar.
Yani Formula 1 araçlarında her pilotun koltuğu kendisine özel olarak üretiliyor. Özel oturma konumu ve biçimi sayesinde koltuklar aracın daha istikrarlı ve aerodinamik olarak daha gelişmiş olmasını sağlıyor.
