Maddenin üç hali olan katı, sıvı ve gaz ısıya maruz kaldıklarında yahut ısı kaybettiklerinde hal değişimleri yaşayabiliyorlar. Örneğin, buzluğun kapağını açtığınızda ani ısı görmesiyle birlikte ortama buharın yayılması üzere örnekler, hususun hal değişimine verilebilecek en güçlü örneklerden bir tanesi. Bugün ise hususun hal değişimlerinden olan kırağılaşma ve süblimleşme nasıl olur sorusunu yanıtlayacağız. Aslında günlük hayatımızda sıklıkla gördüğümüz hal değişimleri, gördüğümüzden daha fazla ayrıntıya sahip.
Kırağılaşma nasıl olur diye merak ediyorsanız, unsurun nasıl bir hal değişimi yaptığında kırağılaşma durumu yaşadığını da sizler için ayrıntılıca anlattık. Bununla birlikte, kırağılaşmanın tam aksisi olan süblimleşme nasıl olur sorusunu da, unsurlar ile örneklendirerek ayrıntılandırdık. Dilerseniz lafı hiç uzatmadan kırağılaşma ve süblimleşme nedir, örnekleri ile birlikte inceleyelim.
İçindekiler
İlk olarak, kırağılaşma nedir?
Süblimleşme ve Kırağılaşma örnekleri vermeden evvel, bu tabirlerin ne manaya geldiğini bilmemiz gerekiyor. Kırağılaşma, özetle hususun ısı değişimi ile hal değiştirmesine verilen isimdir. Mesela, gaz halinde bulunan bir unsur düşünün. Bu unsur ısı vermesi ile birlikte sıvı hale geçmeden katılaşırsa, bu duruma kırağılaşma durumu deniliyor. Unsurun ani ısı değişimi ile gaz halinden direkt katı hale geçmesi, kırağılaşma ile birlikte geri süblimleşme olarakta isimlendirilebiliyor.
Peki kırağılaşma nasıl olur, nasıl gerçekleşir?
Kırağılaşma, gaz halinde bulunan bir unsurun direkt olarak katı haline dönüşmesiyle gerçekleşir. Kırağılaşma için kolay bir örnek vermemiz gerekirse, kış devrinin sabah saatlerinde dışarı çıktığınızda, etrafınızdaki ağaç yapraklarının yahut arabaların tavan kısımlarının buzla kaplandığını fark edeceksiniz. Bu buzlar, havadaki gazın soğuk nedeniyle direkt olarak katıya dönüşmesiyle birlikte meydana geliyor. Yani, kısaca havadaki çok soğuk nedeniyle kırağılaşma meydana geliyor.
Madde, hakikat şartlara ulaştığında gaz halinden katı haline geçiyor. Çoğunlukla sırayla gerçekleşmesi gereken bu durum, birden fazla vakit kırağılaşma üzere durumları da yaratabiliyor.
Kırağılaşma örnekleri:
- Soğuk sabahlarda havadaki su buharının, yapraklarda yahut arabaların üst kısımlarında görüldüğü üzere buz haline dönmesi
- Isıtılarak meydana getirilen iyot gazının soğuk cama temas ettiğinde katılaşması
- Çimlerin üzerinde oluşan kristal parçaları
- Sanayilerde metallerin üzerinin gazdan katıya geçen materyaller ile kaplanıyor olması
- Ani sıcaklık değişimi ile dolu ve kar yağışları
Kırağılaşmaya verebileceğimiz en temel örnekler, üstteki listeden ibaret. Kırağılaşma durumunun en temel örneği, sabah soğuk havalarda buharın katılaşarak ağaç yaprakları ve arabaların üst kısmına, camlarına buz olarak yapışması durumu. Bununla birlikte, kırağılaşma örnek verebileceğimiz birçok alanda meydana geliyor.
Maddenin bir başka hal değişimi: Süblimleşme nedir?
Süblimleşme ise, kırağılaşmanın tam olarak tersidir. Kırağılaşmayı hatırlayacak olursak, gaz halindeki hususun direkt olarak katıya dönüşmesine kırağılaşma ismini vermiştik. Süblimleşme ise, bu yansımanın tam olarak bilakis verilen isimdir. Yani, katı olan bir unsurun ısıtılarak sıvı hale geçmeden direkt olarak gaz meydana çıkarmasına ise süblimleşme ismini veriyoruz. Kırağılaşma durumunda da olduğu üzere, süblimleşme durumunda unsur asla sıvıya dönüşmez. Direkt olarak katı halden, gaz haline süratlice dönüştürülür.
Süblimleşme olayının gerçekleşmesi için hususun ısı alması gerekmektedir. Süblimleşme durumu esnasında unsur ısı vermez. Yani, kimya kolunda da söylememiz gerekirse süblimleşme olayı endotermik bir olay olarak bilinmektedir.
Süblimleşme nasıl olur, nasıl gerçekleşir?
Süblimleşme, endotermik bir olaydır. Kırağılaşma ise bunun tam karşıtı, ekzotermik bir olay. Endotermik, kimya kolunda ısı alan manasına gelirken ekzotermik ise ısı veren manasına geliyor. Süblimleşme olayı, tamamiyle katı bir hususun ısı alarak direkt gaz haline dönüşmesiyle meydana geliyor. Husus ısı alarak gaz haline dönüşmeden evvel sıvı hale dönüşüyorsa bu süblimleşme olayına örnek verilemez. Süblimleşme ve kırağılaşma olayları, direkt olarak unsurun katı ve gaz halleri ortasında gerçekleşen yansıma durumlarıdır.
Maddelerin hal geçişlerinin olduğunu hepimiz biliyoruz. Katıdan sıvıya, sıvıdan gaza, gazdan sıvıya, sıvıdan katıya olmak üzere unsurun birçok hal değişimi bulunuyor. Bu hal değişimlerinin de kendilerine nazaran isimlendirilmeleri mevcut. Katıdan gaza dönüşmesinin süblimleşme yahut gazdan katıya dönüşmesine ise kırağılaşma denilmesi üzere.
Süblimleşme örnekleri:
- Doğada bulunan en zehirli unsurlardan bir tanesi olan arsenik, ısıya maruz kaldığı vakit buharlaşarak gaz haline döner
- Doğamızda epeyce az olarak bulunan iyot, ısıtıldığında gaz haline dönüşür.
- Evlerimizde kullandığımız naftalin, ısıya maruz kaldığında süblimleşerek gaz haline döner
- Kuru buzun ısı gördükten sonra gaz haline dönmesi
- Derin dondurucunun kapağını açtığınızda, ortama dağılan buhar
Süblimleşme olayına üstteki örnekleri verebiliriz. En yakın örneği görmek isterseniz, meskeninizde bulunan buzluğun kapağını açın ve mutfağınıza dağılan buharın süblimleşme sonucu meydana çıktığını fark edebilirsiniz. Yahut günümüzde görsel şölenlerde sıklıkla kullanılan kuru buzların, saklama kabından çıkarıldıktan sonra ortama ziyadesiyle buhar salgıladığını da göreceksiniz. Bunlar, süblimleşme olayına verebileceğimiz en temel örnekler diyebiliriz.
Kırağılaşma ve süblimleşmenin birbirinden farkları nelerdir?
Kırağılaşma ve süblimleşmenin farkları nedir diye merak ediyorsanız, aslında iki hal değişimi de birbirinin tam aksisi olarak bilinmektedir. Mesela, üstte verdiğimiz örneklerde de olduğu üzere unsurun gaz halinden katı haline direkt olarak geçmesi kırağılaşma olarak bilinir. Süblimleşme ise, bunun tam zıddı olarak unsurun katı halinden ısıya maruz kalarak tekrardan gaz haline dönüşmesine verilen isimlendirmedir. Kırağılaşma ekzotermik bir olay olarak bilinirken, Süblimleşme olayı ise endotermik bir olay olarak bilinir.
İkisini ayırmak, aslında her ne kadar sıkıntı üzere görünse bile hayli kolaydır. Unsur katıdan gaza dönüşüyorsa süblimleşme, gazdan katıya dönüşüyorsa kırağılaşma olarak pek kısa bir halde özetleyebiliriz. Üstte verdiğimiz örneklerden kimilerini siz de konutta gerçekleştirerek, kırağılaşma ve süblimleşmeye örnek deneylerinizi hiçbir tehlikeye maruz kalmadan gerçekleştirebilirsiniz. Lakin elbette, deneyinizi gerçekleştirirken size ve etrafınıza ziyan verecek hususlardan kaçınmanız gerektiğini söylemeden geçmeyelim.
Sizler için kırağılaşma ve süblimleşme nedir, örnekleri nelerdir sorularını ele aldık. Kırağılaşma örnekleri ve bununla birlikte kırağılaşmanın tam aykırısı olan süblimleşme örneklerini de merak ediyorsanız, temel unsurları ile sizler için üstte listeledik. Şayet kimya dersi görüyorsanız yahut geçmiş eğitim hayatınızda kimya dersi gördüyseniz, kırağılaşma ve süblimleşme hallerine az da olsa hakim olabilirsiniz. Sizler kırağılaşma yahut süblimleşmeye nasıl örnekler verirdiniz? Bizlerle yorumlarda paylaşmayı unutmayın!
