Bir yerden diğer bir yere seyahat ettiğinizde yahut birinci kere kalacağınız bir arkadaşınızın meskeninde uyumak çoğunuz için sıkıntı olabilir. Uzmanlar bu duruma ”ilk gece etkisi’ diyor. Yani birinci defa girdiğiniz o ortamı istemsiz olarak inançlı bulmamanız bu duruma sebebiyet veriyor. Böylece kendinizi müdafaanız için beyniniz, yarı uyur yarı uyanık biçimde sizi o gece uyumama nöbeti tutmaya zorluyor.
Bir de bu sorunun yanında karnınıza ağrılar girmesine karşın tuvalete çıkamama sorunu eklenince psikolojiniz güzelce çökebiliyor. Psikolog Nick Haslam’a nazaran birden fazla insan kendi konutunda tuvalete giderken, kendisini rastgele öbür bir yerde lavaboyu kullandığından daha güvende hissediyor. Baktığınızda bütün sorun ruhsal olarak insanın kendini bilmediği, tanımadığı yerlerde inançta hissedememesi üzere görünüyor. Pekala sahiden o denli mi?
Aslında beşerler, tuvalete gitmek için daima ‘daha rahat’ hissedecekleri ortamları aramaya meyilli.
Chicago Üniversitesinde profesör olan Jack Gilbert, insanların bu türlü hissetmek istemelerinin arkasında, çevresel şartlara verdikleri doğal bir tepkilerin yattığını söylüyor. Yani rahat hissetme isteği oldukça doğal. Birden fazla kişi meskeninin kapısından girdiği anda vücudu, mesken ortamına olan alışkanlığın verdiği tesirle glikoz (şeker) istikrarının, teneffüs ve hormon hareketlerinin değişimini devreye sokuyor. İşte bu yüzden bazen eve girdiğiniz anda birden tuvaletiniz gelebilir. Hatta siz de ”dışarıdayken epey saat tuvaletimi mi tuttum ben” diye düşünüp şaşırabilirsiniz.
İnsan, tuvalet eğitimi almış bir canlı olduğu için lavabo muhtaçlığı geldiğinde, onu belli kurallara nazaran gerçekleştirmesi gerektiğini de biliyor. Psikolog Nick Haslam’a nazaran, tanımadığınız bir ortamda bu gereksiniminizi tutmanızı sağlayan şey de geçmişteki tuvalet eğitiminden geliyor olabilir. Uzun mühlet büyük tuvaletinizi tutan biriyseniz bu bağırsak ve mide ağrısı yaşamanızı sağlayabilir. Herkesin bu türlü bir muhtaçlığı olduğunu ve bunun doğal olduğunu kendinize telkin ederseniz bu hususta daha esnek davranabilirsiniz.
Bir başka sıkıntı ise utangaç bağırsağa (parcopresis) ve mesaneye (paruresis) sahip olmak.
Yapılan araştırmalara nazaran dünya nüfusunun yaklaşık %2.8-16.4’ünün utangaç mesane sorunu yaşadığı söz ediliyor. Bilhassa erkeklerde bu durum daha sık görülüyor. Bu meseleleri yaşayan bireyler genel tuvaletleri kullanmaya karşı yüksek dozajda bir telaş duyarlar. Bunlardan muzdarip olanlar, restoranların, AVM’lerin, okulların yahut en kolayından arkadaşlarının konutlarının tuvaletlerini bile kullanamaz. Bazen şiddetli semptom yaşayan bireyler, kendi konutlarında bile lavaboya gidemez hale gelir.
Bu durum, bir toplumsal anksiyete bozukluğu tipi olarak kıymetlendirilir. Bu sorunu yaşayanlarda ağır kalp atışı, çok terleme, teneffüs bozukluğu, kasların gerilmesi, mide bulantısı yahut titreme üzere komplikasyonlar görülebilir. Mesela bu semptomları daha hafif yaşayanlar meskende kimse yokken tuvalete gidebilir lakin daha ağır yaşayanlar saatlerce uğraşsalar da gereksinimlerini gidermeleri güç olabilir.
Bu durum kişinin toplumsal hayatını epey kısıtlar zira kişi ne bir arkadaş buluşmasına ne sinemaya ne de halka açık herhangi bir yere gidebilir. Yapılan bir araştırmada bu meseleyle ilgili 316 bireyle görüşülüyor ve 72 iştirakçi bu rahatsızlıklardan en az birini yaşadığını lisana getiriyor.
Katılımcılar, genel tuvaletlerde insanların birbirleriyle gülerek konuşmalarını kişisel algılayıp kendilerine güldüklerini zannettiklerini, büyük tuvaletlerini yaparken lavaboda çok vakit geçirmeleri nedeniyle insanların dışkının kokusunu anlayacaklarından yahut sesini duyacaklarından endişelendiklerini dile getirmiş. Böylelikle araştırma sonucunda bu durumu deneyimleyen bireylerin öbürleri tarafından olumsuz tarafta eleştirilme korkusu yaşadıkları tespit ediliyor.
Şimdi bir de öteki bir yerde uyuyamama sorunsalına bakalım…
Yapılan bir çalışmada araştırmacılar, insanları birinci kere kaldıkları bir yerde uyurken izlemek için MRI da dahil olmak üzere üç farklı beyin taraması gerçekleştiriyor. Bunun sonucunda insanların bu şekil durumlar yaşadıklarında beyinlerinin sol tarafında derin uykuya geçme eğiliminin azaldığı tespit ediliyor. Ayrıyeten uzmanlar, bu bireylerin dışarıdan gelen her sese kulak kabarttıklarını zira beyinlerinin çok fazla uyarıldığını keşfettiler. Hülasa beşerler birinci kere kaldıkları bir yerde, başta da belirttiğimiz üzere rahat hissetmedikleri, tehlikedeymiş üzere hissettikleri için uyuyamıyor.
Bu mevzuda kahrı olan bireylerin bir yere birinci kere gitmenin tasasını yaşamak yerine o yerde birkaç defa evvelden vakit geçirip uyum sağlamaya çalışmaları araştırmacıların tavsiyeleri ortasında. Bireyler, kendi konutlarından bir eşyayı kalacakları başka konuta getirebilir, misal bu bir yastık olabilir. Tahminen böylelikle bu sorunu biraz olsun atlatabilirler.
Kaynaklar: Independent, The Conversation, Good House Keeping, Prevention, Greatist, NBC News, TIME, The New York Times, Everyday Health
