Daha evvelki yazılarımızda içinde yaşadığımız gezegenin pek çok farklı nedene bağlı olarak kirlendiğinden ve bir noktada yaşanamaz hale geleceğinden kelam etmiştik. Burada yaşayamazsak uzaya gideriz diye düşünüyorsanız maalesef artık uzay da kirli. 20. yüzyılın ikinci yarısında başlayan uzay çalışmaları kapsamında atmosfer dışına gönderdiğimiz pek çok uzay aracı ve bunlara ilişkin kesimler orada öylece duruyor.
Öylece duruyorlar demek yanlış olur zira uzay kirliliğini oluşturan bu kesimler epey süratli bir halde dönerek hem birbirlerine hem de yeni gönderilen uydu ve roketlere çarpıyorlar. Bu durum elbette hem bugün uydu kaynaklı kullandığımız bağlantı sistemlerini hem de gelecekte yapılacak uzay vazifelerini etkiliyor. Gelin uzay kirliliği nedir, sebepleri nelerdir ve önlemek için neler yapılabilir gibi merak edilen sorulara gelin yakından bakalım.
Uzay kirliliği nedir, sebepleri nelerdir, nasıl önlenir?
Uzay kirliliği nedir?
1957 yılından bugüne, Dünya dışına gönderdiğimiz sayısız roket, uzay aracı ve uydunun artık kullanılmaması ya da parçalanması sonrası yörüngede öylece kalmaları nedeniyle oluşan dağınıklık uzay kirliliği olarak isimlendiriliyor. Uzay kirliliğini oluşturan enkaz modüllerinin kimileri epey küçükken kimileri bir otomobil kadar olabiliyor.
Kuzey Amerika Havacılık ve Uzay Savunma Komutanlığı NORAD, 1957 yılında birinci uzay çalışmaları başladıktan sonra uzaya gönderilen ve artık kullanılmadığı için atık ya da enkaz olarak kabul edilen bu kesimlerin kaydını tutmaya başladı. Oluşturulan bilgi tabanına eklenen birinci enkaz, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği tarafından 1967 yılında uzaya gönderilen Sputnik uydusu oldu.
Aradan geçen uzun yıllarda uzay yeterlice karıştı. Avrupa Uzay Ajansı ESA tarafından paylaşılan uzay kirliliği bilgilerine nazaran boyutları 1 – 10 cm ortasında değişen 900 bin ve boyutları 10 cm’den büyük olan 34 bin obje şu an Dünya yörüngesinde dolanıyor. Lakin aheste aheste dolanmıyorlar. Uzay kirliliğini oluşturan bu objeler saatte 28 bin km sürate sahip. Çarpışmaların ne kadar müthiş bir tesiri olacağını varsayım etmek güç değil.
Uzay kirliliğini oluşturan objeler:
Avrupa Uzay Ajansı tarafından paylaşılan uzay kirliliği datalarına nazaran uzay kirliliğini oluşturan enkaz ve atıklar arasında şu üçü dikkat çekiyor;
- Aktif vazifede olmayan ve pek çok farklı nedene bağlı olarak parçalanmış uydular.
- Uzay vazifelerinde kullanılıp orada bırakılmış ve pek çok farklı nedene bağlı olarak parçalanmış roketler.
- Uzay misyonları sırasında kullanılmış aletler, vidalar, kablolar, kameralar ve gibisi objeler.
Avrupa Uzay Ajansı, uzay kirliliğini oluşturan bu çeşit objeleri bir de boyutlarına nazaran sınıflandırarak çok daha ayrıntılı bir tahlil yapıyor. Uzay enkazlarının temel boyutları şu formda;
- Sayılarının 128 milyondan fazla olduğu kestirim edilen boyutları 1 cm ve altındaki objeler.
- Sayılarının 900 binden fazla olduğu iddia edilen boyutları 1 ile 10 cm ortasında değişen objeler.
- Sayılarının 34 binden fazla olduğu iddia edilen boyutları 10 cm ve fazlası olan büyük objeler.
Uzay kirliliğinin sebepleri nelerdir?
- Artık kullanılmayan uydular
- Düşürülen nesneler
- Uzay misyonlarında kullanılan roketler ve parçaları
- Uzay silahları
Artık kullanılmayan uydular:
Uzun yıllardır irtibat teknolojilerinde kullanmak için uzaya uydu gönderip duruyoruz. Bu uyduların belli bir kullanım ömrü var. Pilleri bitiyor ya da eskiyorlar. Evvelden bu uyduların vakit içinde Dünya’ya döneceği ve atmosferde parçalanarak yok olacakları düşünülüyordu. Lakin bugün biliyoruz ki o uydular hala yörüngede dolanmaya devam ediyorlar.
Düşürülen objeler:
Komik üzere görünebilir ancak evet, uzaya çıkan astronotlar da pek çok eşya düşürüyorlar. Örneğin 2008 yılında astronot Heidemarie Stefanyshyn-Piper, alet edevat dolu koca bir çantayı düşürüverdi. Bu çanta Dünya yörüngesinde 4 binden fazla kere döndükten sonra atmosfere girerek parçalandı. Lakin yıllardır neler neler düşürüldüğünü düşünürsek bunlarında hepsinin tıpkı yazgısı yaşadığına ihtimal vermek güç.
Uzay misyonlarında kullanılan roketler ve modülleri:
Roket fırlatma görüntülerini izlediyseniz tek bir roket gönderilirken bile yol boyunca birkaç kesim bırakarak yoluna devam ettiğini görmüşsünüzdür. Birçok yakıt kapsülü olan bu kesimlerin kimileri şimdi Dünya sınırlarındayken kopuyor ve okyanusa düşüyor. Lakin bazıları atmosfer dışına çıktıktan sonra düştükleri için uzay kirliliğinin en büyük objelerinden biri haline geliyorlar. Parçalanan ve milyonlarca minik kesim olarak dağılan kapsül ve roketler de var.
Uzay silahları:
Hayır, Star Trek’te gördüğümüz cinsten silahlar değil. 1960’lı ve 1970’li yıllarda ABD ile SSCB ortasında yaşanan uzay rekabeti sırasında pek çok uydu tersi silah test edildi. Hatta ABD, 1985 yılında bunlardan bir adedini kullanarak bir tonluk Solwind uydusunu paramparça etti. Çin ve Hindistan da uzay çalışmalarıyla birlikte uzay silahları geliştirmeye başladılar. Tüm bunlar uzay kirliliğinin bir modülü olarak yörüngede dolanıyorlar.
Uzay kirliliğinin sonuçları neler?
Avrupa Uzay Ajansı tarafından paylaşılan uzay kirliliği datalarına nazaran 1957 yılında başlayan uzay çalışmalarındaki ilk kazalar 1961 yılında başladı. Yakıt patlamaları nedeniyle 560’tan fazla parçalanma olayı yaşandı. Uzay kirliliğini oluşturan objeler kaynaklı kazaların sayısı ise şu an için yedi. Lakin bunlar epey tehlikeli olabilir. Örneğin Kosmos 2551 isimli faal olmayan bir uydu, İridium 33 isimli uyduya çarparak onu büsbütün yok etti.
Uzay kirliliğinin yarattığı en büyük tehlike ise küçük modüller kaynaklı. Boya pulları, donmuş yakıt kalıntıları ve katılaşan antifriz damlacıkları kullanılmakta olan uyduların güneş panellerine hasar verebilir. Üstelik bunlar patladığı vakit yanıcı oldukları için atmosfere de ziyan verebilirler.
Bir de işin nükleer tarafı var. Artık kullanılmayan kimi Rus uydularında güç kaynağı olarak yoğun radyoaktif içeren nükleer piller kullanıldığı biliniyor. Yani bu piller çarpışma durumunda nükleer patlama tesiri yaratabilir. Dünya atmosferinden geçerken yok olmayacak kadar büyük modüllerin yüzeye ulaştığı ve değerli hasarlar verdiği bile görüldü.
Uzay kirliliği nasıl önlenir?
Dünya kirliliğini önlemek için hepimizin alabileceği sayısız tedbir olsa da uzay kirliliğini önleyecek olanlar uzay çalışmaları yapan devletler ve özel şirketlerdir. Uzay çalışmaları yapan kurum ve şirketlerin alabileceği kimi tedbirler şu halde;
- Yeni uyduların sonunda çok daha kolay bir biçimde parçalanacakları Perigees ve Eliptik yörüngelere fırlatılmaları.
- Kendi kendini imha ederek atmosferde yok olacak uyduların kullanılması.
- Artık kullanılmasa bile güç kaynağının uzaklaştırılarak patlama riskinin azaltılması.
- Örneklerini görmeye başladığımız bozulmadan Dünya’ya dönerek tekrar kullanılan roketlerin yapılması.
- Güçlü lazerler kullanılarak uzay kirliliğine neden olan objelerin yok edilmesi.
Kullanmakta olduğumuz bağlantı teknolojilerini ve ileride gerçekleşecek uzay çalışmalarını etkileyen uzay kirliliği nedir, sebepleri nelerdir, nasıl önlenir gibi merak edilen soruları yanıtladık ve mevzu hakkında bilmeniz gereken ayrıntılardan bahsettik. Uzay çalışmaları ve uzay kirliliği hakkındaki niyetlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
