Dünyaca ünlü piyanist Fazıl Say, üreten ve durmadan çalışan bir müzisyen. Ülkenin sıkıntılarıyla yakından ilgilenen Say, rahatsızlık duyduğu her mevzuyu toplumsal medya hesabından lisana getiren cesaretli, yürekli bir müzisyen. Tabiatın korunması için evvel Kaz Dağları’nda sonra Tunceli Ovacık’ta konser veren sanatkarın yeni gayesi Ağrı ve Nemrut Dağı.
Fazıl Say ile ülkenin, müziğin kederlerini, yeni projelerini ve hayallerini konuştuk.
- Sorularımıza birinci, Tunceli Ovacık’ta, Munzur Irmağı’nın kenarında tabiatın korunması için verdiğiniz konser ile başlamak isteriz. Bir müzisyen için en büyük memnunluk, birbirinden farklı birçok insanı tek bir emel için, müzik için bir ortaya getirmektir herhalde diye düşünüyorum, üstelik bu buluşma bir konser salonunda değildi. Siz o kadar çok yüreğin bir ortaya gelmesini nasıl değerlendiriyorsunuz, ne hissettirdi size o gün?
Munzur, Ovacık konseri, bunlar özelikle doğayı müdafaa, tabiata sahip çıkma konserleridir. Kaz Dağları’nda da emelimiz buydu ve epey değerli bir şey başardığımızı düşünüyorum. Ovacık’taki asıl gaye da buydu. Doğal bunu yaparken beşerlerle bir arada dayanışma içinde olmak tabiat ile ve doğayı koruyanlarla dayanışma… Ortaya çıkan sonuç aslında yaşamakla dayanışma oluyor. Hatta yaşatmakla dayanışma oluyor ki yaşatmakla dayanışma bir fazilettir. Ben bu 20 – 30 bin kişilik kitlesel konserlerin bana yalnızca bir sanatçı olarak değil, insan olarak da çok şey öğreteceğini düşünüyorum, münasebetiyle her yıl, ülkemizi seviyoruz ve tabiatını korumak istiyoruz, beşerlerle ilgili de farkındalıklar yaratmak istiyoruz. Mesela bir Ağrı Dağı’na bir Nemrut Dağı’na, konserler için gitmeyi planlıyorum 2023 yılında.
‘TUNCELİLİLER AYDIN İNSANLAR’
Tuncelililer özel, aydın beşerler. Benim yurtdışında tanıştığım Tunceli ve Dersimli de diyebiliriz, konserlere gelen insanlardır. Tuncelili, ülkenin en çok kitap okuyan kentlerinden biri… Kusursuz tabiatı olan inanılmaz hoş o Munzur Irmağı’nın aktığı vadiler, uçurumlar hasebiyle ben onların o bölgeyi sevmelerini çok uygun anlıyorum. Ne kadar kalpten âşık olduklarını kentlerine çok güzel anlıyorum ve bunu hissettim. Konserlerimin bir sanatçı olarak hayatıma katkısı çok büyük. Biraz da müzik, hem Tokyo’da çalınsın hem New York’ta hem İstanbul’da fakat bunu Kaz Dağları’nda, Munzur’da çalabilmek, çok istiyordum…
‘ANADOLU’DA KONSERLER VERMELİ…’
90’larda verdiğim röportajlara bakarsanız aslında, “Bir kamyona piyanoyu koyup Anadolu’nun köylerinde, kasabalarında konserler vermeli” üzere açıklamalarım var. Bunlar biraz babamdan öğrendiğim şeylerdir benim, babam gerçek bir Türk aydını ve Aydınlanmacısıdır ve oğlunu da bu halde yetiştirmiştir. Bunlar birbirlerine bağlı ögelerdir diye düşünüyorum. Bu hayallerim benim lakin bu dediklerim gerçekleşiyor, sözümü de tutuyorum; her yıl da tutmaya devam edeceğim.
‘BABAMIN KİTAPLARI’
- Babanız müzik müellifi Ahmet Say’ın çok kıymetli kitaplarından biri olan “Müzik Sözlüğü” basıldı. Sözlüğün hazırlanma basamağı ve içeriğinden, sizin için bu baskının ne tabir ettiğinden bahseder misiniz?
Babamın kitaplarının müzikolog Ersin Antep’in katkılarıyla yeni baskıları geliyor ve bunlara çok sevindiğimi söylemeliyim. Babam kitaplarının bir kısmını 2006 yılında biraz revizyondan geçirmişti. Yıl 2022 eklemeler yapılacaktır. “Müzik Ansiklopedisi” olsun, öteki tüm müzik kitapları olsun en düzgün halde yine öğrencilerin, tüm müzikseverlerin, müzik öğrencilerinin hizmetine sunulacaktır. Ben halkımıza bunun çok gerekli olduğunu düşünüyorum. Çok değerli bir eksiği kapattığını düşünüyorum, bu kitapların ve yeni revize edilmiş haliyle de çok büyük fayda sağlayacaktır. Olağan ki biz bunun ardında olacağız.
‘UZUN VE YALNIZ GİDİLEN BİR YOL’
- Müziğinizle ülkemizi temsil ediyorsunuz ve dünyanın birçok yerinde konser veriyorsunuz. Uzun seyahatler yapıyorsunuz, farklı ülkelerde her lisandan, inançtan, gelenekten gelen insanların ve müzikseverlerin hayatına dokunuyorsunuz. Her verdiğiniz konser, sağladığı müsabakalarla size yeni deneyimler ve bilgiler edindiriyor, tahminen yeni hisler ekliyor. Pekala tüm bunlar yeni bestelere de ilham oluyor mu?
Bir piyanist olarak artık çabucak hemen her konserimde bestekar olarak da varım, kendi bestelerimi de yeni yazdıklarımı da ve klasik müzik dağarcığımdan eserler de çalıyorum. Aslında 1990’lardan beri benim istediğim piyanist – bestekar olarak konserlerimi şekillendirmekti. Bunu bütün dünyaya kabul ettirmiş durumdayız ve çok büyük bir talep artışı olduğunu düşünüyorum. Konser sayısı ve konserlerin doluluklarında, dünyanın her yerinde natürel bu beni çok keyifli ediyor. Azimli bir formda çalışmaya devam etmek gerekli. Uzun bir yoldur, yalnız gidilen bir yoldur. Her akşam filanca orkestranın önünde, filanca dünyanın meşhur salonunda yahut Türkiye’de ya da Ovacık’ta konserlerimiz oluyor bu yorucu diyorsunuz, bu hayat… Uçağa binip otellerde kalmak aslında 30 yıldır yaptığım bir şey olduğu için ben prosedür gereği olduğunu düşünüp yorgunluk hissesini azaltmış bir beşerim kendi psikolojimde. Müziği de samimiyetle büyük bir içsel kuvvetle yapmak aslında gerektiği için ve esasen nerede hangi konserde çalarsak çalalım her zamankinden düzgün çalmak uğraşındayım. Ben kendimin eleştirmeniyim, kendimin dinleyicisiyim, konserlerde benim için nerede değil, nasıl çaldığım değerlidir. Bu bakımdan her vakit için ilham kaynağım müziğim ve hayatın akışı oldu.
- Ülkemizdeki müzisyenlerin en büyük sıkıntısı, sorunu sizce nedir?
Türkiye’de o kadar çok kısımda müzisyenimiz var ki, klasikte, halk müziğinde, pop müzikte, rock müzikte ve hepsinin farklı kederleri olacaktır. Lakin şunu söyleyebilirim. Batı müziği doğal ki temel öğelerin de müziği olduğu için en çok öğrenilmesi gereken, eğitiminin en düzgün olması gereken koldur. Batı müziğinin kurallarını, armonisini, enstrümantasyonunu âlâ öğrenmek… Enstrüman çalmayı öğrenmiş biri, öbür kısımlarda rahatlıkla müzik yapıyor. Caz da, rock da yapar. Güzel bir klasik müzikçi, âlâ bir eğitim almak zorundadır. Bütün meselelerin eğitimde başladığını düşünüyorum. Eğitimdeki meselelerin da eğitim ideolojisinden kaynaklandığını düşünüyorum. Ben şanslı bir jenerasyonun insanıyım. 1980’ler, Ankara Devlet Konservatuvarı, benim hocalarım; hakikaten üstün yetenekli hocalarmış. Mithat Fenmen, Kamuran Gündemir üzere hocalar vardı. İnanır mısınız haftada yedi saat piyano dersi alıyordum. Her gün iki saat, haftada 10 saat kompozisyon, teori dersi alıyorduk.
Mesela geçenlerde Eskişehir’den bir arkadaşım bana telefon etti. “Şöyle bir sorum var sana” dedi. “Sen müziği nasıl tahlil ediyorsun. Renkli kalemler falan koyuyorsun toplumsal medyaya da. Bu nedir bize öğretsene” dedi. “Benim o denli bir gün gelip bir masterclass yapmamla olacak bir şey değil dostum” dedim. Biz buna 6-7 yılımızı verdik. Haftada 10 saatten bahsediyorum. Renklerle müziğin ne anlattığını not etmeniz; bunlar çok kültür gerektiren ve çok fazla temel bilgi gerektiren şeyler. “Ben o denli uzaydan UFO gelmiş üzere size açıkçası öğretemem” dedim. Açıkçası o an aslında Türkiye’de ne kadar daha çok işçi eğitimci gerekiyor diye düşündüm. Herkesin elinden tutması gereken müzikte eğitim sorunsalımız var. Çok güzel hocalara gereksinimimiz var. Evet alışılmış genç yeteneklere de muhtaçlığımız var lakin onları da yetiştiren hocalara gereksinimimiz var.
TÜRKİYE’NİN EN BÜYÜK SIKINTISI EĞİTİM İDEOLOJİSİ…
- Peki ya Türkiye’nin en büyük sıkıntısı, sorunu nedir sizce?
Türkiye’nin sıkıntısı bahsettiğim eğitim ideolojisi, müzikte… Neden bahsediyorsak aslında, hayatta da o. Ben Türkiye’nin genel durumuna yani iktisat siyasetlerine, dış siyasetine, kültür siyasetine yansıdığını düşünüyorum. İnsan tabiatın toplumsal bir öğesi, bir varlığıdır tabiat ile birlikte olan. İşte bizim ideolojimizdeki gerçekliklerle bunun eğitime yansıması, bunun küçüklükten itibaren olmasıyla olabilir.
“Klasik müzik halka hitap etmiyor” dediler yıllarca… İşte görüyoruz; Ovacık’ta 30 bin kişi geliyor konsere, hani hitap etmiyordu? Hitap ediyor; (dinleyicilere) nasıl götüreceğimizi bilirsek, nasıl bir komünikasyon, nasıl bir diyalog kuracağımızı, nerede buluşacağımızı anlarsak, onlar da bizi anlar. Biz onlara dokunmak istersek onlar da bize dokunmak ister. Bu hayatın tüm başka kısımlarına da yansıyan şeylerin başındadır. Benim çok üzüldüğüm husus natürel büyük bir beyin göçü oluyor Türkiye’den ve bilhassa hekimlerden, büyük bir beyin göçü… Türkiye’nin çok aleyhine… Bizim bu zeki, yetenekli, çalışkan ve yeterli eğitimli insanlara çok gereksinimimizin olduğu bir devirdeyiz.
BEN BİR MÜZİK ANLATICISIYIM
- Opus sıra numarasının 100’ü aştığı bir büyük emek; Fazıl Say müziği… Fikret Otyam, Ahmet Say, Yaşar Kemal, Yıldız Kenter, Türkan Saylan, Nejat Eczacıbaşı, Şarık Tara, Tarık Akan; birbirinden pahalı çalışmalara imza atmış ve çok kıymetli, öncü isimler… Onların aydınlığı, bizler için tükenmeyecek bir yol göstericilik… Seçtiğiniz bu isimlerin size, müziğinize yansıyan istikametlerini, sizdeki ehemmiyetini paylaşır mısınız?
“Portreler” özgün bir proje olarak gelişti. Geçtiğimiz sonbaharda başımda oluşmaya başladı. Ben bir müzik anlatıcısıyım. Sonuçta yorumcu olarak da anlatıcıyım, bestekar olarak da… Aslında bütün yapıtlarımda hikâyelerdir bütün olay. “İstanbul Senfonisi”nden tutun, “Mezopotamya”, “Truva”ya kadar, “4 Kent Sonatı”, “Kaz Dağları Sonatı”, “Şahmeran”, “Anka Kuşu”, “Nazım”, “Aşık Veysel”, “Hayyam”, “Hezarfen” üzere ve hatta Atatürk‘ü anlattığım “Yürüyen Köşk” ve “Şükran Türküsü” üzere bestelediğim 30-40 şairin şiirleri üzere… Hepsinde müzik, bir öykü anlatmaya başlar. Çok sayıda da insan anlattığım vardır. Hasebiyle da bu; benim beş yaşından beri olan yeteneğim, Mithat Fenmen’in bana öğrettikleri: Doğaçlamacılık ve müzikle kendini söz etmek, müzikle şükran duymak… Müzikle bize bir şeyler katan; Türkiye’nin aydınlık, bedelli beşerlerine bir şükran ikramı müzikle geri iade etmek… Müzikle bunu yapmak, zira benim yapabileceğim en âlâ şey bu… Bunun için de Yaşar Kemal bana romanından ne kadar çok şey kattı. Fikret Otyam da fotoğraflarıyla, yazılarıyla… Babam Ahmet Say kısmı, Türkiye’ye ne kadar çok hizmet sağlamış, eşsiz şeyler yaratmış. Nejat Eczacıbaşı, Şarık Tara üzere ülkemizin kültür sanat hayatına katkıları olan insanları da unutmadan… Yıldız Kenter hocamız üzere, oyuncu Tarık Akan üzere ve doğal ki Türkan Saylan hocamız üzere… Bu bakımdan “Portreler”in aslında enteresan de bir proje olduğunu, zira bu biçim bir projenin çok fazla olmadığını düşünüyorum. Ben insan portrelerinin müzikle anlatıldığı insanların da konserlerde ilgisini çektiğini düşünüyorum. Zira her kısımdan evvel o insanı tekrar hatırlatıyoruz. Tahminen 30 – 40 yıl sonra farklı kuşaklar, müzikler çalındığında, tekrar onları hatırlama fırsatı bulacak. Bize biraz da onları ölümsüzleştirecektir. İnşallah beşerler da sever bu müzik yapıtlarını…
(Fazıl Say babası Ahmet Say’la)
SAY VAKFI KURULACAK
- Babanız Ahmet Say’ın kitapları başta olmak üzere, kendi yapıtlarınıza de sahip çıkmak üzere; kısa bir müddet evvel Say Vakfı’nı kuracağınızı söylediniz. Hangi basamaktasınız ve bu bahiste neler düşünüyorsunuz?
Aslında yıllardır bize sorulan, bana teklif edilen, düşünülen çok insanın olmasını istediği bir şeydir bu vakıf… Babamın vefatından sonra alışılmış ki ben de bunu önemli olarak düşünmeye başladım; bir “Say Vakfı”… Bütün Say ailesinin toplam yapıtlarını derleyen, toplayan, koruyan, koruma eden, Türkiye ve dünyaya tanıtan… Babamın müzik üzerine yazdığı yayınları yanında edebiyat yapıtları, benim edebiyata yönelik tüm kayıt ve bestelerimle yazmış olduğum kitaplarımla büyük bir külliyat çıkıyor ortaya doğal ki..
Bunun yanı sıra çok yapmak istediğim bir şey de Türkiye’deki genç yeteneklere, kendi adıma da da sahip çıkmak. Bir şenlikle tahminen şekillendirmek yahut birkaç şenlikle Türkiye’nin birtakım yerlerinde yapacağımız etkinlikler olabilir. Özel geceler yahut tahminen beş – on yıl sonra bir piyano müsabakası eklenebilir. Zira biliyorsunuz dünyada artık benim ismim Türk piyanist olarak hem de marka olarak en üst seviyede şekillenmiş durumda. Piyano yarışının beş – on yıl sonra Say Vakfı’nın denetiminde gerçekleşmesinin dünya çapında da büyük yankı uyandıracağını ve dünyada genç piyanistlerin de ilgi odağı olacağını düşünüyorum. Bunların hepsi şu anda niyet evresinde, bunların şekillenmesi 2023-2024 yıllarını bulacaktır. Vakfın açılışı, çalışmaya başlaması ve bize gelecek dayanakların durumuna nazaran nasıl yapacağımızı şekillendireceğiz diye düşünüyorum. Şu anda her şey fikir basamağında lakin kendi adıma fikir evresinde olan her şeyin olacağını bildiğim için önemli bir şeyin geleceğini buradan söylemek isterim.
‘HEPİMİZ İÇİN ZORDU’
- Çok değil birkaç gün evvel ‘Dünya Müzik Günü’ydü ve gazetemiz de ‘Müzik Yaşatır’ sloganını okurlarımızla paylaştık. Bugünün haberini, “103 müzisyen pandemide intihar etti” diye verdik. Sizin bu mevzuda niyetleriniz ve söyleyecekleriniz bizim için önemli! Neler tabir etmek istersiniz?
Korona salgını, kültür sanat hayatı için iki yıllık bir büsbütün durma manasına geldi. Avrupa’da ve Türkiye’de takımlı olan müzisyenler için büyük bir sorun oluşmadı. Onlar aylık maaşlarını konser vermedikleri halde yahut online konserler vererek aldılar. Birikimi olan müzisyenler için de pandemi yaşamsal bir sorun oluşturmadı ancak doğal ki günbegün yaşayanlar için çok büyük bir depresyondu ve çok büyük bir zorluktu. Burada dediğiniz üzere ben de çok üzülerek öğrendim hayatına son veren gençleri, yoklukta, zorluklarda… Çok üzüldüğümüz bir husustur. Pandeminin daha birinci-ikinci ayında kendim yüzden fazla genç müzisyene yardımcı olmayı denedim. Ancak sonuçta iki yıl süren bir şeyde çok daha yeterli bir yardım gerekiyordu devlet tarafından, bu durum güç oldu hepimiz için. Günümüzde konserler artık olağan haliyle devam ediyor. Biliyorsunuz geçtiğimiz kış aylarında yüzde elli oturmalı olarak devam ettik. Lakin nisan ayından itibaren herkes üçüncü aşısını da olduktan sonra düzeldi. Klasik müzik dinleyicisinde, ruhsal olarak yaşlı seyircilerimizde azalma hissediyoruz. Daha doğrusu salonlar ve orkestralar abonman sayısının azlığından şikâyet ediyordu. Bunun da gelecek eylül ayından itibaren yani bir sonraki dönemden itibaren düzeleceğini, herkesin döneceğini düşünüyorum. Bu şimdilik ruhsal dehşet. Şu an dünyanın birçok ülkesinde her şey üç aşağı beş üst düzelmiş durumda. Çok üzüldük yani hayatına son verenlere, zorluk çekenlere pandemi boyunca bizi yıpratan bir bahisti.
(Ece Dağıstan Say’ın objektifinden Fazıl Say munzur kıyısında.)
2 YILDA 20’YE VARAN ESER
- Elbette çok çalışkan bir bestekar ve piyaniste sorulması güç bir soru: Yeni çalışmalarınız, gelecek konserleriniz, yeni projeleriniz…
Tabii pandemide iki yılda çok sayıda bestelediğim 20’ye varan yapıtım oldu. Bunların birinci seslendirilişleri oluyor. Neredeyse 2 – 3 ayda bir yeni bir prömiyer ile karşı karşıyayım. Yurtdışında olsun, yurtiçinde olsun eserler yeni seyahatlere çıkıyor. Büyük bir çoğalma oluyor benim besteciliğimde de; bu türlü devam edecek.
Önümüzde “5. Senfoni”nin Bremen’de prömiyeri var. “6. Senfoni” de 2023 yılında Borusan Orkestrası (BİFO) ile bir arada ses bulacak. Onun teması da; “Cumhuriyetimizin 100. yılı”… Şimdilik bunları söyleyebilirim. Aklımda daha çok şey var fakat, onları biraz da projeler oluştukça konuşuruz.
